Sprzedaż produktów Sprawiedliwego Handlu

„Sprawiedliwy Handel (Fair Trade) to partnerstwo handlowe oparte na dialogu, przejrzystości i szacunku, które dąży do większej równości w handlu międzynarodowym. Przyczynia się do zrównoważonego rozwoju przez oferowanie lepszych warunków handlowych i ochronę praw marginalizowanych producentów i pracowników najemnych szczególnie na ubogim Południu. Organizacje Sprawiedliwego Handlu (wspomagane przez konsumentów) są aktywnie zaangażowane we wspieranie producentów, podnoszenie świadomości i kampanie na rzecz zmian zasad i praktyk konwencjonalnego handlu międzynarodowego ”. Jest to jeden z nurtów ekonomii społecznej. Na świecie, zwłaszcza w krajach Europy Zachodniej (Wielka Brytania, Holandia, kraje skandynawskie) ruch Sprawiedliwego Handlu jest dość rozpowszechniony. W Polsce natomiast nadal mało się mówi na ten temat.

Sytuacja w naszym kraju jest specyficzna, ponieważ działania zmierzające do promocji ruchu Sprawiedliwego Handlu są rozproszone i realizowane przez wiele małych, lokalnych stowarzyszeń i innych podmiotów non-profit. Najczęściej instytucje te można zaliczyć do sektora przedsiębiorczości społecznej, gdyż z jednej strony realizują cele społeczne (solidarność z krajami Południa, zatrudnianie osób zagrożonych wykluczeniem, promocja praw pracowniczych, godnych warunków pracy oraz produktów wysokiej jakości), a z drugiej osiągają cele biznesowe (sprzedaż produktów z zyskiem, współpraca z kooperatywami rolniczymi, producentami, ożywienie lokalnych społeczności). Dzięki swojej działalności organizacje te budują pomost pomiędzy sektorem społecznym oraz sektorem biznesu. Z jednej strony, promują te koncerny, które mają w swojej ofercie produkty z certyfikatem Sprawiedliwego Handlu, świadczą szkolenia i doradztwo w zakresie uzyskania takiego certyfikatu. Z drugiej strony natomiast, demaskują ewidentne łamanie praw pracowniczych i praw człowieka przez producentów i pośredników określonych towarów i starają się wpływać na politykę międzynarodową w zakresie regulacji rynku produktów sprowadzanych z krajów rozwijających się do krajów rozwiniętych (kawa, herbata, orzechy, owoce i inne). Organizacje te mają także wielkie zasług w zakresie edukacji konsumentów w krajach rozwiniętych, w tym w Polsce.

Najistotniejszym wskaźnikiem świadczącym o popularności produktów Sprawiedliwego Handlu, a tym samym, miernikiem sukcesu samej idei, jest wielkość sprzedaży. Sprzedaż produktów Sprawiedliwego Handlu na świecie odbywa się różnymi kanałami. Dzięki wprowadzeniu systemu certyfikacji, ich dystrybucja może być prowadzona nie tylko w wyspecjalizowanych miejscach takich jak np. Sklepy Świata, które gwarantują przestrzeganie standardów produkcji (mając bezpośredni kontakt z producentami z krajów Południa), ale także konwencjonalnymi kanałami sprzedaży. W Polsce, tak jak w pozostałych krajach Europy, produkty te są dostępne przede wszystkim w dużych sieciach handlowych i supermarketach, a także w sklepach z żywnością ekologiczną, kilku kawiarniach, sklepach internetowych. Może już niebawem wejdą na nasz rynek także za pośrednictwem wyspecjalizowanych sklepów.

Ze względu na coraz większe zainteresowanie konsumentów i konsumentek produktami Sprawiedliwego Handlu, sklepy i sieci sprzedaży zaliczane do sektora konwencjonalnego biznesu, wprowadzają te towary do swojej oferty. Z jednej strony, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom swoich klientów i klientek, a z drugiej, realizując własne strategie odpowiedzialności społecznej i ocieplając nieco swój wizerunek. Poniżej prezentowane są różne kanały i sieci dystrybucji towarów Sprawiedliwego Handlu, jakie można spotkać w Polsce. Na potrzeby artykułu przeanalizowano różne typy sklepów i różne sposoby sprzedaży oraz konkretne marki oferujące produkty Sprawiedliwego Handlu. Z jednej strony, ma to ułatwić konsumentom i konsumentkom poszukiwania określonych towarów, z drugiej, wskazać te koncerny lub marki, które postawiły na realizację zasad Sprawiedliwego Handlu w praktyce. Lista, oczywiście, nie jest kompletna, ale zamiarem tego artykułu jest wskazanie kierunków i zachęta do samodzielnych poszukiwań na półkach sklepowych produktów z logo Fairtrade.

Hipermarkety i sieci handlowe

W wielu krajach Europy znaczący wzrost sprzedaży produktów Fairtrade był możliwy dzięki wprowadzeniu ich na masową skalę do wielkich sieci handlowych. Podejście to ma zarówno swoich zwolenników (wielkość sprzedaży przekłada się na zyski producentów z krajów rozwijających się), jak i przeciwników, którzy podchodzą sceptycznie do współpracy Fairtrade z dużymi firmami, zwłaszcza tymi krytykowanymi za naruszanie praw pracowniczych i stosowanie cen dumpingowych.

Niezależnie jednak od tych kontrowersji, pewne jest, że produkty Fairtrade są już obecne w hipermarketach w całej Europie, także w Polsce. Znajdują się one zazwyczaj na półkach pomiędzy innymi towarami danej kategorii i pomimo, że nie należą do najtańszych, nie są też najdroższymi dostępnymi, jeśli asortyment w danej kategorii jest stosunkowo szeroki. W niektórych sklepach dostępnych jest nawet kilka produktów Fairtrade tego samego rodzaju, ale różnych marek.

Również własne marki sklepów mają linie certyfikowanych produktów. Duża część artykułów spożywczych Marks&Spencer posiada znak FAIRTRADE, w szerokiej ofercie Tesco są towary Sprawiedliwego Handlu zarówno ze znakiem jak i bez niego, LIDL wprowadził linię Fairglobe, w ramach której znajdują się towary certyfikowane.

W Polsce produkty Fairtrade dostępne są m.in. w sieci delikatesów Marks & Spencer, które oferują je na osobnych regałach oraz promują w swej gazetce. Produkty te pojawiają się też w asortymencie delikatesowym w sklepach takich jak Alma, Piotr i Paweł a także w sieci Kuchnie Świata. Kierownictwo i personel większości polskich oddziałów nie ma wiedzy i doświadczenia w zakresie promocji i sprzedaży Sprawiedliwego Handlu.

Sklepy z żywnością ekologiczną

Wiele produktów Fairtrade jest produkowanych ekologicznie, choć nie zawsze ich producentów stać na dodatkowe certyfikaty rolnictwa ekologicznego. Natomiast rolnicy, którzy nie są w stanie prowadzić upraw ekologicznych, muszą spełniać przynajmniej minimalne standardy środowiskowe Fairtrade. Rynek ten jest więc ściśle związany z rynkiem produktów ekologicznych.

W Polsce wybór produktów Fairtrade w sklepach ze zdrową żywnością jest raczej przypadkowy a ich cena relatywnie wysoka. Zazwyczaj trafiają one do asortymentu poprzez długi łańcuch dystrybutorów, co wpływa na ich ostateczną cenę. Nie są specjalnie eksponowane, gdyż znalazły się tam zazwyczaj ze względu na certyfikat rolnictwa ekologicznego a nie Fairtrade. Trudno jest więc uzyskać podstawowe informacje na ich temat.

Kawiarnie

Znaczna część handlu produktami Fairtrade odbywa się w kawiarniach, restauracjach, a także poprzez sieci usług cateringowych oraz wszędzie tam, gdzie serwowana jest kawa i przekąski: w biurach, urzędach, pociągach, samolotach. Sprzedawcy ci mają często całkiem inne potrzeby niż sklepy. Na przykład duże kawiarnie nie są zainteresowane kupnem paczkowanej kawy w małych porcjach. Brak dostawców dla tego sektora utrudnia jego rozwój. Problemem jest też to, że większość dystrybutorów kawy oferuje kawiarniom ekspresy do kawy, jednocześnie zobowiązując je do zakupu wyłącznie kawy ich marki. Kawiarnie nie mają więc swobody wyboru dostawcy i ciężko im się przestawić na kawę Fairtrade. Dlatego tak ważne jest, aby promować Fairtrade także wśród dystrybutorów.

Tylko część kawiarni ma w swoim asortymencie wyłącznie kawy certyfikowane Fairtrade. Istotną sprawą jest więc sposób ich eksponowania. Może on polegać na obecności materiałów promocyjnych na stolikach czy na specjalnych stojakach lub ograniczać się do umieszczania informacji w menu.

W Polsce kawa Fairtrade oferowana jest w nielicznych kawiarniach. Jest to najczęściej świadomy wybór ich właścicieli lub menedżerów, ale nie zawsze wiąże się z wiedzą samych pracowników. Kawiarnie o alternatywnym profilu, podobnie jak sklepy ekologiczne i Sklepy Świata, mogą włączać się w szerszą działalność na rzecz Sprawiedliwego Handlu.

Sklepy Świata

Działalność Sklepów Świata poświęcona jest w całości Sprawiedliwemu Handlowi. Często są one prowadzone przez wolontariuszy na zasadach not-for-profit. Podobnie jak ATOs, stawiają na jak najbardziej bezpośredni kontakt z producentami z Trzeciego Świata. Organizują także akcje edukacyjne i biorą udział w kampaniach na rzecz Sprawiedliwego Handlu. Asortyment jest tu bardziej różnorodny ze względu na obecność towarów niecertyfikowanych, lecz spełniających zasady Sprawiedliwego Handlu. Za ich przestrzeganie ręczą importujące je organizacje Sprawiedliwego Handlu. Niektóre z nich (np. Ctm altromercato, Artisans du Monde, GEPA) równolegle importują produkty certyfikowane (głównie żywność), jak i niecertyfikowane (np. rękodzieło, ozdoby, tekstylia, kosmetyki, instrumenty muzyczne). W Polsce Sklepy Świata nie są jeszcze obecne.

Sklepy internetowe

Sklepy internetowe odgrywają coraz bardziej znaczącą rolę w sprzedaży produktów Sprawiedliwego Handlu. Tendencja ta w mniejszym stopniu dotyczy artykułów spożywczych, które dla wielu klientów wygodniej jest kupować w tradycyjnych sklepach. Zarówno ATO jak i duże sieci handlowe prowadzą sprzedaż na swoich stronach internetowych.

Artykuł został przygotowany w ramach projektu Zintegrowany System Wsparcia Ekonomii Społecznej.